یکی از معضلات اسباب بازی‌های ایرانی مباحث طراحی، ایده و همخوانی آن‌ها با ذائقه و فرهنگ ایرانی است و از آنجایی که اغلب سرگرمی‌ها در ایران بدون توجه به موضوع کپی‌رایت تولید می‌شوند، وقت آن رسیده که تدبیری صورت بگیرد تا علاقه‌مندانِ تازه‌نفس و خلاق، سروسامانی به اوضاع طراحیِ اسباب بازی بدهند.
در گفت‌وگو با «محسن حموله» مدیرکل سرگرمی‌های سازنده و بازی‌های رایانه‌ای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به بررسی وضعیت تولید و طراحی اسباب بازی‌های داخلی پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
برای آغاز گفت‌وگو به مشکلات طراحی و تولید اسباب بازی‌های داخلی اشاره می‌کنید؟
یکی از مهم‌ترین مشکلات در تولید عدم توجه به طراحی بازی توسط تولیدکننده داخلی است. در کشور ما عدم توجه به قانون کپی‌رایت موجب شده به راحتی از نمونه‌های داخلی و یا خارجی کپی‌برداری شود. وقتی به اسباب‌بازی‌های داخل سطح عرضه در بازار نگاه کنیم؛ شاید نام تجاری ایرانی داشته باشند ولی پس از بررسی دقیق و کارشناسی متوجه می‌شویم که بیشتر آن‌ها کپی نمونه‌های خارجی هستند.
شاید سفارش‌دهنده برخی از این اسباب‌بازی‌ها که عموماً در چین تولید می‌شود هم ایرانی باشند ولی با برند چینی وارد بازار می‌شوند و فضای مناسبی را برای افراد سودجو و فرصت‌طلب مهیا کرده است.
می‌توان از طریق قوانین مرتبط با مالکیت حقوق معنوی آثار، متخلفان را شناسایی کرد؟
یکی از وظایف تعریف شده برای شورای نظارت بر اسباب‌بازی‌ها تشکیل واحد نظارت و بازرسی و رسیدگی به شکایت و ارزشیابی است. هر گونه اعتراض یا شکایت در این باره باید در این واحد بررسی و پیگیری شود. اگر طراحان و تولیدکنندگان اسباب‌بازی خود را ملزم بدانند که تمام طرح‌ها و یا مجوز تولیدات را در شورای نظارت ثبت کنند و مجوز لازم را بگیرند ما شاهد مشکلات کمتری خواهیم بود ولی عدم توجه به این نکات قانونی موارد پیگیری را سخت و زمانبر می‌کند. باید در حوزه عرضه محصولات به خصوص در سطح بازار، نهادهایی همانند شورای نظارت بر اسباب‌بازی‌ها، تعزیرات، نیروی انتظامی و سازمان‌های مرتبط مسائل کاری را جمع‌بندی و تدبیر کنند ولی در حال حاضر شاید اولویتشان اسباب‌بازی نباشد.
در حالی که اسباب‌بازی با توجه به نقش مهم تربیتی باید اولویت اصلی نظارت قرار گیرد چون با کودک و نوجوان و فرهنگ کشورمان مرتبط است. از سوی دیگر ما کمبود نیروی متخصص در حوزه طراحی اسباب بازی داریم. با توجه به فرمایشات و دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب، چهار سال است که در اداره کل سرگرمی‌های کانون پرورش فکری، روی این موضوع با افراد کارشناس و متخصص در حال کار و آموزش جوانان علاقه‌مند به طراحی اسباب‌بازی هستیم تا استعدادهای خلاق را شناسایی و آموزش دهیم. تاکنون حدود هزار نفر را در مدت چهار سال آموزش مقدماتی و تکمیلی دادیم و ۱۸۰ ماکت اسباب‌بازی ایرانی که با فرهنگ و ذائقه کودک و نوجوان ایرانی سازگار است را آماده برای تولید داریم. ما به همه تولیدکنندگان ایرانی اعلام کردیم از این فرصت و طرح‌های آماده برای تولید انبوه استفاده کنید ولی آنچنان که باید استقبال نشده است.
کانون با مشارکت برخی از سرمایه‌گذاران و اندکی از تولیدکنندگان برخی از این طرح‌ها را تولید و وارد بازار کرده است. رویداد ملی «ایده آزاد» با هدف شناسایی و کشف استعدادهای خلاق در حوزه طراحی اسباب‌بازی، بزرگ‌ترین بانک اطلاعاتی طراحان ایرانی را جمع‌آوری کرده است.
چرا سرمایه‌گذاران از طرح‌های ایرانی استقبال نمی‌کنند؟
شاید نگران بازگشت سرمایه خود هستند و کارهای جدید، خطرپذیری و جرئت بیشتری را می‌طلبد در صورتی که اعلام کردیم کانون پرورش فکری در تولید حمایت و مشارکت می‌کند. حتی اگر بخواهند از طرح استفاده کنند زمینه هماهنگی با طراح را آماده می‌کنیم تا سرمایه‌گذار، آن طرح را به صورت مستقل تولید کند. به نظرم باید در این باره اطلاع‌رسانی بیشتری شود، صدا و سیما و رسانه‌ها می‌توانند طرح‌های کانون را به سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان اسباب بازی معرفی کنند.
این طرح‌ها متناسب با نیاز و سلیقه مخاطب طراحی شده‌اند؟
این طرح‌ها دقیقاً متناسب با نیاز و ذائقه کودک و نوجوان ایرانی طراحی شده‌اند و برگرفته از ایده طراحان ایرانی است. این طرح‌ها در رویداد ملی «ایده آزاد» ارائه شده و کانون برای این طراحان، فرصت‌های آموزشی به وجود آورده تا طرح‌هایشان تجاری شود. این فرصت مغتنمی است که تولیدکنندگان داخلی می‌توانند به کانون پرورش فکری مراجعه کنند و از طرح‌های آماده رویداد ملی «ایده آزاد» استفاده کنند. الان کدام یک از شرکت‌های بزرگ دنیا ۱۸۰ طرح آماده به تولید دارد!؟ شاید ما خودمان را دست‌کم می‌گیریم.
آیا تولید اسباب‌بازی داخلی گران‌تر از نمونه وارداتی آن درنمی‌آید؟
اکنون با شرایط فعلی و تورم شاهد گرانی در همه حوزه‌ها هستیم و فقط اسباب بازی گران نیست. هزینه‌های تمام شده همانند مواد اولیه و نیروی انسانی هم تغییر کرده و موجب افزایش هزینه‌های تولید می‌شود. ضمن اینکه سبد خانواده‌ها از اسباب‌بازی خالی شده است اما وزارتخانه‌ها و سازمان‌های متولی می‌توانند از تولیدکننده حمایت کنند تا اسباب‌بازی داخلی ارزان‌قیمت به دست کودکان ایرانی برسد.
وزیر آموزش و پرورش در دولت قبلی در جشنواره چهارم ملی اسباب‌بازی قول راه‌اندازی ۱۰ هزار اتاق بازی را در مدارس داد که می‌توانست اتفاق بزرگی در حوزه تولید اسباب‌بازی داخلی رقم بزند اما متأسفانه اجرایی نشد یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید کمک کند که اسباب‌بازی به عنوان یک کالای فرهنگی شناخته شود نه یک کالای لوکس و تجملاتی. چرا وزارت صنعت، معدن و تجارت از طریق اتاق اصناف پیگیر ایجاد یک اتحادیه مستقل اسباب‌بازی نمی‌شود؟ الان پیگیری مطالبات صنفی اسباب‌بازی‌های ایرانی را اتحادیه نایلون پلاستیک برعهده دارد و اسباب بازی‌های خارجی را اتحادیه خرازی‌ها! این دوگانگی در اتحادیه‌ها و نبود یک سازوکار مستقل در حوزه صنعت اسباب‌بازی، مشکلاتی را برای اهالی این صنف ایجاد کرده است.
اشاره کردید که برخی از اسباب‌بازی‌ها به سفارش تولیدکننده داخلی در چین ساخته می‌شود و برند آنجا را می‌خورد، آیا دلیلش پایین آمدن هزینه‌های تولید در آنجاست؟
با توجه به افزایش نرخ دلار، الان هزینه‌های تولید در چین شاید بیشتر از داخل شود ضمن اینکه تولیدکنندگان داخلی خوبی در حوزه اسباب بازی داریم که اسباب بازی صادر می‌کنند. اینکه چرا برخی از تولیدات داخلی ما در چین ساخته می‌شود و با برند آنجا وارد کشور می‌شود را شورای نظارت بر اسباب بازی می‌تواند پیگیر باشد.
یکی از نمونه‌های تولید اسباب‌بازی داخلی عروسک‌های دارا و سارا بود، به نظر شما این پروژه توانست موفق شود؟
چرا نتوانسته؟! الان یک عدد عروسک دارا و سارا در بازار موجود نیست و اگر این پروژه به گفته برخی شکست می‌خورد الان باید انبارهای ما پر از عروسک‌های دارا و سارا می‌بود. ضمن اینکه تولید این عروسک‌ها هم متوقف نشده است. عروسک‌های دارا و سارا یکی از تولیدات کانون بود، ما بیش از ۳۰۰محصول تولیدی در حوزه اسباب‌بازی داریم که حدود ۴۹ تای آن‌ها بازی‌های رایانه‌ای هستند و مابقی مربوط به حوزه سرگرمی می‌شوند. هر محصولی که در کانون تولید می‌شود توسط کارشناسان و مربیان کودک ارزیابی می‌شود. سه نسل از عروسک‌های دارا و سارا در کانون تولید شده است؛ نسل اول این عروسک‌ها در دوره‌ای که کمتر کسی جرئت تولید عروسک داخلی داشت به بازار عرضه شد و کانون پرورش فکری قدم بزرگی برداشت.
نسل دوم این عروسک‌ها پس از رفع نواقص و شناسایی آن‌ها وارد بازار شد و نسل سوم دارا و سارا با کیفیت بهتری عرضه شده که تقاضای خوبی هم داشته به طوری که همه این عروسک‌ها فروش رفته است. با توجه به اینکه پروژه در کشور چین انجام شد اما تمام طراحی‌های آن توسط متخصصان داخلی انجام شد. البته عروسک‌های دارا و سارا می‌توانست پیوست فرهنگی و جریان‌سازی بهتری داشته باشد اما کانون نمی‌تواند به تنهایی جریان‌سازی کند، نقش صدا و سیما در این حوزه اهمیت می‌یابد. وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌توانست در هنگام ورود این عروسک‌ها هزینه‌های گمرکی را پایین بیاورد تا این عروسک‌ها با قیمت کمتری به دست مصرف‌کننده برسد.
چقدر درباره اسباب‌بازی‌های داخلی به پیوست فرهنگی محصولات توجه می‌شود؟
توجه به پیوست فرهنگی در کانون پرورش فکری بسیار اهمیت دارد. ما مجموعه‌ای پنج‌جلدی با عنوان تئاتر اسباب‌بازی را تولید کردیم که این مجموعه شامل هنر نمایش خلاق، تئاتر، قصه‌گویی و عروسک‌گردانی می‌شود. روی مجموعه‌های کتاب عروسک یا کتاب پازل هم کار می‌کنیم. در تولید هر کدام از اسباب‌بازی‌ها به دنبال پیوست فرهنگی هستیم.
حتی پژوهشی هم راجع به ادبیات متون کهن فارسی داشتیم که نتیجه آن؛ طراحی و ماکت‌سازی ۱۲ سرگرمی بوده است. سرگرمی‌های سیمرغ، هفت گنبد، طوطی و بقال و کتاب پازل آهو و پرنده‌ها، محصول این کار پژوهشی بود.
داشتن پیوست فرهنگی برای اسباب‌بازی‌های داخلی از آن جهت اهمیت می‌یابد که مثلاً عروسک‌های داخلی بایستی برای کودک و نوجوان، قصه و پیشینه داشته باشند که بهترین مسیر این ارتباط، انیمیشن یا تولیدات تصویری است. آیا بین کانون و شبکه پویا برای تولید برنامه‌های مرتبط با عروسک‌ها و اسباب‌بازی‌های ایرانی، همکاری صورت گرفته است؟
با توجه به ظرفیت‌های بالایی که کانون پرورش فکری در حوزه تولید محتوای مناسب برای کودک و نوجوان ایرانی دارد می‌تواند محتوای خوبی را برای تمام شبکه‌ها به ویژه شبکه پویا داشته باشد.
آیا در شبکه‌های دیگر نمی‌توان برنامه‌هایی برای معرفی اسباب‌بازی‌های داخلی با تولیدکنندگان داخلی داشت؟
می‌توان! ولی مشکلات مالی در صدا و سیما سبب شده چندان رغبتی به این همکاری نداشته باشند و یا اگر هم باشد هزینه‌های تولید را باید کانون در نظر بگیرد در حالی که صدا و سیما در این حوزه می‌بایستی به کمک کانون و یا بخش‌های تأثیرگذار فرهنگی بیاید. در پایان می‌خواهم یادآور شوم اعضای شورای نظارت بر اسباب‌بازی شامل نمایندگانی از وزارت آموزش و پرورش، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان صدا و سیما و... هستند. اگر هر یک از این‌ها نقش و وظایف خودشان را در حمایت از اسباب‌بازی ایرانی ایفا می‌کردند، الان شرایط تولید اسباب بازی ایرانی خیلی بهتر بود.
نظر شما